การประกอบพิธีฮัจญ์

เส้นทางอิสลามอันยิ่งใหญ่อันดับสามก็คือ  การประกอบพิธีฮัจญ์  การประกอยพิธีฮัจญ์มิใช่เส้นทางหากแต่เป็นการประกอบศาสนกิจที่สำคัญในหลักการอิสลาม การประกอบศาสนกิจประการดังกล่าวได้นำไปสู่การกำหนดเส้นทางของผู้ประกอบพิธีฮัจญ์  อันเป็นเส้นทางที่รู้จักกันเป็นอย่างดี  ซึ่งบางครั้งก็ใช้เส้นทางเดียวกันกับเส้นทางการค้าแต่ทว่าในบางครั้งก็มีการกำหนดเส้นทางสายหลักเป็นการเฉพาะ

เส้นทางต่างๆ ของการประกอบพิธีฮัจญ์เหล่านี้เป็นเส้นทางที่คลาคล่ำไปด้วยความเจริญตลอดทั้งปี  ทั้งนี้เพราะเขตดินแดนในการเข้าสู่การประกอบพิธีฮัจญ์นั้นถูกกำหนดไว้อย่างแน่นอน  หากแต่ว่าช่วงเวลาในการออกเดินทางของขบวนผู้ทำฮัจญ์กลับไม่มีกำหนดแน่นอน

เป็นต้นว่าขบวนผู้ทำฮัจญ์จากดินแดนทางตะวันตกของโลกอิสลามในแอฟริกาเหนืออาจจะเคลื่อนขบวนสู่นครมักกะฮฺก่อนหน้าพิธีฮัจญ์เป็นเวลา 1 ปี  ขบวนผู้ทำฮัจญ์จากประเทศกีเนียอาจจะออกเดินทางล่วงหน้าถึง 2 ปี  ในขณะที่ขบวนผู้ทำฮัจญ์ของอินโดนีเซีย  อาจจะออกเดินทางล่วงหน้าก่อนพิธีฮัจญ์เป็นเวลาหลายปี  เพราะต้องเดินทางทั้งทางบกและทางทะเล  และในท่าเรือทุกแห่งจะมีเหล่าฮุจญ๊าจรอคอยเวลาของเรือเดินทะเลที่จะมาแวะจอด  หรือรอคอยเวลาที่เรือจะออกเมื่อการเดินทางในช่วงต่อมาเป็นการใช้เส้นทางทางบก 

สิ่งดังกล่าวย่อมมีความหมายบ่งชี้ได้ว่า  เส้นทางการประกอบพิธีฮัจญ์ทั้งหลายแหล่ย่อมมีการเคลื่อนไหวอยู่ตลอดเวลาในช่วงรอบปี  ในการเดินทางท่องโลกของอิบนุ  บัตตูเตาะห์มีรายละเอียดที่สร้างความกระจ่างถึงสิ่งดังกล่าวได้อย่างชัดเจนที่สุด  ทั้งนี้เพราะการมุ่งไปสู่การประกอบพิธีฮัจญ์คือแรงจูงใจสำคัญสำหรับอิบนุบัตตูเตาะห์ในการเดินทางท่องโลกของเขา 

อิบนุบัตตูเตาะห์จะออกเดินทางตระเวนไปทั่วดินแดนต่างๆ และหลังจากนั้นเขาก็จะเดินทางไปประกอบพิธีฮัจญ์เมื่อเสร็จสิ้นพิธีฮัจญ์  เขาก็จะออกเดินทางกลับสู่มาตุภูมิของตน  ผ่านไปยังดินแดนต่างๆ และก็เริ่มผจญภัยครั้งใหม่เมื่อต้องการจะทำการประกอบพิธีฮัจญ์

เส้นทางของผู้ทำฮัจญ์ในเบื้องต้นจะผ่านไปในดินแดนที่อาจจะไม่มีมุสลิมปักหลักตั้งถิ่นฐานอยู่  ดังนั้นเส้นทางต่างๆ เหล่านี้จึงนับเป็นสาเหตุสำคัญในการที่ผู้คนในดินแดนที่อยู่ตามเส้นทางฮัจญ์เข้ารับอิสลาม  ขณะที่เราได้มาถึงช่วงศตวรรษที่  5  แห่งฮิจเราะห์ศักราช/ศตวรรษที่  11  เราก็จะพบว่า  เส้นทางสู่การประกอบพิธีฮัจญ์นั้นได้ตั้งอยู่ในดินแดนของอาณาจักรอิสลาม  ความดีความชอบในเรื่องดังกล่าวก็ย่อมย้อนกลับไปสู่อิสลามเองเป็นกรณีแรก  และสู่การทำฮัจญ์เป็นกรณีถัดมา